Vervaging van grenzen
Het vele thuiswerken draagt bij aan de vervaging van grenzen tussen werk en privé. Binnen verschillende sectoren is het continu bereikbaar zijn nu de norm. Dat zorgt ervoor dat werknemers stress ervaren omdat ze altijd ‘aan’ staan. Uit onderzoek blijkt dat de vervaging van grenzen het risico vergroten op depressies, angststoornissen en burn-outs. Zonder duidelijke afspraken blijven werknemers druk voelen om altijd binnenkomende berichten te beantwoorden, ook buiten werktijd. Het is belangrijk dat werkgevers blijven letten op de mentale gezondheid van hun werknemers. Daarom stelt het Europees Parlement dat het ‘recht op onbereikbaarheid‘ medewerkers moet beschermen tegen een te hoge werkdruk, stress en andere gezondheidsklachten.
Recht op onbereikbaarheid binnen Europa
In Europa zijn er al meerdere landen en bedrijven waar het recht op onbereikbaarheid bestaat. Sinds 1 januari 2017 is het recht op onbereikbaarheid in Frankrijk vastgelegd. Bedrijven met meer dan vijftig werknemers zijn wettelijk verplicht om met hun personeel afspraken te maken op welke tijden ze hun telefoon kunnen uitschakelen. Ook in Portugal, Spanje en België is dergelijke wetgeving al van kracht. In deze landen kunnen werkgevers hun mensen niet meer na het uitklokken opbellen: werknemers zijn écht vrij. Overigens introduceerden de Duitse bedrijven Volkswagen en BMW dit recht al jaren geleden. Werknemers van deze bedrijven hoeven niet buiten werktijd te reageren op berichten van hun collega’s of werkgevers.
Hoewel in Nederland de Arbowet werkgevers onder meer verplicht om te voorkomen dat werknemers psychosociale arbeidsbelasting ervaren, is in 2020 een wetsvoorstel ingediend om het recht op onbereikbaarheid te regelen. Voor de Nederlandse werknemer geldt nog steeds de Arbeidstijdenwet waarbij iedereen recht heeft op 11 uur rust na afloop van zijn of haar werkdag. Maar afhankelijk van de bedrijfscultuur kan iemand zich verplicht voelen om te reageren. Ook zijn werknemers die jaarlijks meer dan 60.000 euro verdienen uitgesloten van de Arbeidstijdenwet. Terwijl juist in deze categorie veel mensen werken met een veeleisende baan.
Hoe ziet dat eruit in de praktijk?
Wanneer het wetsvoorstel wordt aangenomen, dan worden werknemers en werkgevers in Nederland wettelijk verplicht om een gesprek te voeren over bereikbaarheid en onbereikbaarheid buiten werktijd. Het daadwerkelijk maken van een afspraak is geen vereiste. Het doel is dat het gesprek onderdeel vormt van het interne beleid ter voorkoming van werkdruk, zodat de werknemer geen werktaken buiten werktijd oppakt. De werkgever moet wel kunnen aantonen dat het gesprek heeft plaatsgevonden, bijvoorbeeld door een schriftelijk verslag. Wanneer een gesprek niet aantoonbaar is gevoerd, kan de Inspectie SZW een boete opleggen.
Het is maar de vraag of de wet in Nederland uitvoerbaar is. Inmiddels is de werktitel van het wetsvoorstel aangepast, omdat het volgens de Raad van State zou suggereren dat werknemers een sociaal grondrecht krijgen om onbereikbaar te zijn. Volgens het adviesorgaan is ‘onbereikbaarheid’ iets dat moet worden geregeld tussen werknemer en werkgever, zonder dat daar een wet tussen zit. Het herziene wetsvoorstel ‘Wetsvoorstel over het aangaan van een gesprek tussen werkgever en werknemer over bereikbaarheid buiten werktijd’ is ingediend bij de Tweede Kamer.
Schep kaders
In sommige branches kunnen werknemers er niet onderuit om ook buiten werktijden (af en toe) bereikbaar te zijn. Maar ook zonder wetgeving of cao-bepaling kunnen werkgevers voorkomen dat werknemers thuis te veel werken en zo gestrest raken. Door het gesprek aan te gaan – zowel in teams als op individueel niveau – over wat er verwacht wordt qua bereikbaarheid. Ook voor collega’s is het belangrijk dat onderling wordt besproken wat ze wel en niet van elkaar mogen vragen wat het bereikbaar zijn betreft buiten werktijd.
